Selçuk’a giriş yaptığınızda kafanızı kaldırıp göreceğiniz ilk şey devasa büyüklükte ve muhteşem güzellikte, Selçuk ilçesinin başına konmuş taç gibi duran Ayasuluk İç Kalesidir.Bu kaleyi görür görmez, mutlaka tanıtmalıyım dedim, sırf bu kale uğruna az daha otobüsü kaçıracaktım ve gerçekten kaleye ulaşmam hiç kolay olmadı.

Ayasuluk Kalesi, kartal yuvası gibi yukarıda duruyor, ben ona ulaşmak istedikçe bir türlü giriş yerini bulamıyordum, zaman da daralıyordu, en son kalenin tel çitlerinin bir kısmının kesildiği bir yer gösterdiler ve istem dışı olarak kaçak yoldan giriş yapmak zorunda kaldım.Girdiğime de bin pişman oldum, çünkü kalenin eğimli tepesine bayır yukarı otluk alandan çıkarken ayağımın kayıp düşme riski ve nereye gittiğimi bilmeden ilerliyor olmam beni tedirgin ediyordu.Dürüst olayım bir de Ayasuluk Kalesinin nasıl bir yer olduğunu bilmiyordum, hani ziyarete açık bir yer mi yoksa tinercilerin balicilerin mekan olarak kullandıkları bir yer mi belirsizliği beni tedirgin ediyordu, hatta tedirginliğim kalenin giriş kapısından önce duvarla bir ön kapı gibi olması karşıma nasıl bir sürpriz çıkacağını bilememek beni epey heyecanlandırdı, tedirgin olarak kapıdan geçtim ve kalenin büyük ahşap kapısının aralığından içeride turistlerin olduğunu görmek beni son derece rahatlattı.

Ayasuluk Kalesine gelişim benim açımdan oldukça heyecanlıydı, içerisine girince de kalenin güzelliğini keşfetmek, bazilika, sarnıç, cami, köşk görmek daha da heyecanlandırdı.Giriş kısmı yeterince uzun tuttuktan sonra başlayalım Ayasuluk Kalesi tarihine.Kale, İzmir’in Selçuk İlçesinde, Ayasuluk Tepesi üzerine yerleştirilmiş muhteşem bir eserdir, 6. yüzyıl Bizans döneminde inşa edilen kale duvarları ve kuleler, sırasıyla Aydınoğulları Beyliği ve Osmanlı İmparatorluğu izlerini de taşımaktadır. Kale sur duvarları, moloz taş, devşirme malzeme ve tuğladan inşa edilmiştir ve 17 adet kuleyle desteklenmiştir, Ayasuluk Kalesinin biri doğuda biri de batı da olmak üzere iki giriş kapısı vardır.

Ayasuluk Kalesinin Batı Kapısı, dışta ki dış kapısı ve duvarları ile sağlam kalabilmiştir ve kale içerisinde tonoz duvarları sağlam kalmış beş adet su sarnıcı kazılar sayesinde gün yüzüne çıkarılmıştır.Ayrıca kale içerisinde tek kubbeli Kale Camii ve askerlerin kalması için  konutlar, kale köşkü ve köşk yakınlarında yer alan konutlar bulunmuştur.Ayasuluk Kalesinde bir de kale hamamı, bazilika ve üstü beşik tonozla örtülü su sarnıcı bulunmaktadır.Bu sarnıç aslında 5. yüzyıla ait bir bazilikanın apsis (doğu) kısmıdır.

Ayasuluk Kalesi restorasyon çalışmaları 2009 yılından beri yapılmaktadır, kale içerisinde 5 adet Türk dönemi su sarnıçları bulunmaktadır.Bu sarnıçların ikisi batı kapısı yakınında bitişik, diğer ikisi doğu kapısında bitişik nizamda ve son kalan sarnıç ise, eski bir bazilikanın doğu kısmının sarnıca çevrilmesiyle yapılmıştır.Su sarnıçlarının iç kısımları oldukça kuvvetli bir harç ile sıvanmıştır ve bu sıvama Aydınoğulları Beyliği tarafından yapılmıştır.Bu sarnıçlar taş döşeli yoldan gelen yağmur suları ve sarnıçların tonozlarından gelen sular ile beslenmektedir.Batı girişinde ki sarnıçlar diğer sarnıçlara göre daha küçük boyutlu ve yapılan kazılarda 1800’lü yıllarda askerlerin burada lüle (sanırım nargile tütününün konduğu toprak parça, kısaca nargile çekiyorlardı sanırım) çektikleri, bulunan lüle parçalarından anlaşılmaktadır.Doğu kısmında yer alan sarnıçlar mimari özellikleri bakımından İstanbul da ki sarnıç mimarisinin küçük bir örneğidir, dört adet sütunla iki bölmeye ayrılan sarnıç üstü basık kubbeyle örtülmüştür ve Bizans dönemi eserlerindendir, ayrıca bazilika ile çağdaştır.

Ayasuluk Kalesinde önemli bir diğer eser ise Ayasuluk Kale Camisidir, kalenin güneybatı terasında yer alan kare planlı kübik harim kısmı ve minareden oluşmaktadır.Ayasuluk Kale Camisi, Aydınoğulları Beyliğinin kaleyi almasından sonra yaptırdığı tahmin edilen caminin güneybatı kısmına son cemaat yeri eklenmiştir.Kale Camisi hakkında teknik bilgi aynen şu şekildedir ” Caminin tam kuzey köşesine gelen minarenin kürsüsünün alt kısmı silindirik, üst kısmı sekizgen olarak yükselmektedir. Kürsüden sonra üçgen kuşakla minare gövdesine geçilmiştir. Şerefe altını süsleyen dört sıra kirpi saçak harap durumda iken üstte kalan şerefe parçası ile birlikte 2009 yılında onarılmıştır. Camii’nin 2012 yılında kabul edilen onarım proje­siyle İç Kale’de bulunan küçük eserlerin sergileneceği bir galeri haline getirilmesi planlanmaktadır.

Caminin kuzeybatı cephesi tamamen sağır bir cephe olarak planlanmıştır. Kuzeydoğu cephede altta ve üstte birer pen­cere ve güneydoğu cephesinde mihrap çıkıntısının iki yanında altta ve üstte ikişer pencere açıklığı vardır.

Yapı malzemesi olarak duvarlarda bir sıra taş ve iki sıra tuğla almaşık duvar tekniği uygulanarak kullanılmıştır. Taşlar arasında dikine kullanılmış tuğlalar görülür. Duvarların içinde atkı olarak kullanılmış ahşaplar yer alır. Harim bölümünün üzerindeki kubbe, sekizgen bir kasnak üzerine oturmaktadır. Yapının asıl beden duvarları restore edilmiş iki sıra, kubbe kasnağı ise tek sıra kirpi saçakla son bulur. Kubbesi önce kiremit kaplı iken John Covel’in 1670 yılında çizdiği gravürde kurşun kaplı olarak çizilmiştir. ”

Ayasuluk Kalesi maşallah kültür hazinesi gibi, kale içerisinde bir de Bazilika Sarnıç bulunmaktadır, tanıtım panosunda aynen şu şekilde yazmaktadır “” Ayasuluk Kalesi‘nin en üst noktasında Türk Dönemi’ne ait bir sarnıç yer alır. Aslında Bizans Dönemi’ne ait bir bazilikanın doğu (apsis) bölümü olan yapı sonradan sarnıç haline getirilmiştir. Bazilika, kalenin en erken yapısıdır (M.S. 5. yüzyıl).

Bazilikanın üstü olasılıkla ahşap ya da tonozla örtülü ve tek neftiydi. Narteks kısmı batıda sur duvarına yakın bir yerdeydi. Aziz Yuhanna‘nın 90 yaşlarındayken burada dua edip, incilini yazdığına inanılır. Bazilika, Aziz Yuhanna’nın anısına burada inşa edilmiş olabilir.

Bazilika, sarnıç haline dönüştürülürken nef, narteks ve apsisin iki yanında yer alan odalar kaldırılmış ve üstü tonozla kapatılmış, orta kısmı ise bir sütun ve iki kemerle desteklenmiştir. Apsisin duvarları 1.10 m. kalınlıktadır. Düzgün tuğla hatıllı taş duvarlar yeni du­varla desteklenmiş ve bunun üzeri güçlü bir kırmızı harçla sıvanmıştır. Yağmur sularıyla beslenen sarnıç yanındaki hamamın ve kuzeyindeki sarnıca bitişik çeşmenin su gereksinimini karşılıyordu. “”

Ayasuluk Kalesinde yer alan bir diğer eser ise Ayasuluk Kale Köşkü, lafı fazla uzatmadan hemen tanıtım yazısını yayınlayalım, “” 2009 yılı kazılarında ortaya çıkan Kale Köşkü’nün genel ölçüleri dıştan 11.00 x 10.20 m’dir. Kuzey duvarı 4.00 m. kadar sağlam kalabilmiş yapının en ilginç bölümleri mermer­den yapılan doğu ve güney kapılarıdır. Bu kapıların mermer kapı söveleri ve üzerindeki silmeler oldukça iyi durumda kalabilmiştir. Doğu Kapısı’ndaki silme ve alttaki düğüm moti­finin çok benzeri İsa Bey Camii’nin şimdi harap durumdaki Doğu Girişi’nde işlenmiştir. Bu sebeple Kale Köşkü’nün İsa Bey Camii ile çağdaş olduğu ve aynı mimarlar tarafından inşa edildiği düşünülmektedir.

İsa Bey Köşkü olarak inşa edilen yapı, 1425 yılından sonra Dizdar (Kale Komutanı) Köşkü olarak kullanılmıştır. Bu yapıyı 1670 yılında Ayasuluk’u ziyaret eden İngiliz Gezgin John Covel’ın gravüründe görebiliyoruz. Gravürde solda İsa Bey Camii, İç Kale’nin merkezinde Kale Camii ve bunun batısında surlardan daha yüksek çizilen Kale Köşkü yer alır. Benzerler­inde olduğu gibi yapının üst katı yüksek çatılı ve ahşap olmalıdır. “”

Ayasuluk Kalesi tam bir maden desek yalan olmaz, bir diğer eser ise Kale Hamamı, “” Kale Köşkü ile organik bağı olan yapı köşkün tam kuzey­inde yer alır. Kale Hamamı, 1999 yılında bulunmuştur. 7.85 x 3.35 m. ölçülerindeki hamam, soyunma giyinme yeri veya soğukluk, sıcak bölüm ve külhandan oluşur. 1999 yılında sıcaklık ve doğusundaki küçük bölüm kısmen kazılmıştır. Alt­taki cehennemlik kısmı kazılırsa tahribata açık kalacağından sadece bahsi geçen bölümlerde kazı yapılmıştır. 2008 yılında sıcaklık ve soyunma-giyinme bölümleri de ortaya çıkarılmıştır. “”

Ve geldik Ayasuluk Kalesi yazımıza, bu yazıyı yazarken, kalenin barındırdığı güzellikleri bir kez daha anlama fırsatına nail oldum.Umarım bu yazımla sizler de Ayasuluk Kalesini bir derece daha anlamış olursunuz.Ben gezmekten görmekten son derece keyif aldım.Sizler de yolunuzu mutlaka Selçuk’a ve Ayasuluk Kalesine düşürün, iyi gezmeler…

Ayasuluk Bazilika